De Stichting Bouwhistorie Nederland werd in 1991 opgericht. Initiatiefnemers waren Koos Steehouwer, Ronald Glaudemans en Rob Gruben. Op 21 augustus tekenden zij te Utrecht bij de notaris het Statuut van Oprichting. Herman Janse werd de eerste voorzitter.
Uit verschillende disciplines had zich in de voorgaande decennia een nieuw vakgebied gedestilleerd: dat van de bouwhistorie. Waar voorheen de kennis van het oude bouwen was verspreid over restauratiearchitecten en -aannemers, architectuurhistorici, archeologen, monumentenzorgers, ambachtelijke specialisten enzovoorts, ontwikkelde zich vanaf de jaren zeventig een specialisme met een ‘eigen’ naam voor de uitvoerenden: bouwhistorici.
Begin jaren negentig bestond er behoefte aan het bundelen van de krachten, aan het formuleren van gemeenschappelijke uitgangspunten en het kiezen van een gezamenlijke richting. Men wilde elkaar en elkaars werk kennen, om hiervan te leren, maar ook om de onderzoeksresultaten kritisch tegen het licht te houden. Na de oprichting van de Stichting Bouwhistorie Nederland (SBN) werd meteen werk gemaakt van het betrekken van vakgenoten – het werven van donateurs (de stichting kent geen ‘leden’) – en het regelmatig doen verschijnen van een Nieuwsbrief.
Terugkijkend schreef Rob Gruben in 2011 treffend: ‘Vóór de oprichting van de SBN waren de bouwhistorici niet verenigd en bezaten zij geen platform waarmee zij naar buiten konden treden. Met de SBN en de Nieuwsbrief kwam hierin in korte tijd radicaal verandering. Ondanks de beperkte oplage wist de inhoud van de Nieuwsbrief velen op onverklaarbare wijze te bereiken en werd de steeds weer herhaalde oproep tot meer bouwhistorisch onderzoek alsmaar moeilijker te negeren. Dit kon slechts geschieden omdat de tijd er rijp voor was.’
Een eerste lijst met donateurs telde reeds 76 namen. Gedurende de daaropvolgende twee decennia kreeg de SBN vijf, zes keer zoveel sympathisanten. Naast bouwhistorici zijn dat architecten, cultuurhistorisch onderzoekers, specialistische ambachtsmensen, bestuurders, beleidsmakers… De Nieuwsbrief Bouwhistorie was van aanvang af een samenbindend orgaan. De Nieuwsbrief ontwikkelde zich van een liefdevol gemaakt gestencild clubblad – met altijd een hoge informatiedichtheid – tot een professioneel, geheel in kleur uitgevoerd vakblad met inhoudelijke artikelen, dat nu twee keer per jaar verschijnt. Tientallen collega’s hebben onbaatzuchtig de schouders onder de Nieuwsbrief gezet. Gaandeweg gebeurde dat met de generaties zij aan zij.
Het vakgebied van de bouwhistorie heeft zich met behulp van de SBN niet slechts geëmancipeerd, maar ook op de kaart gezet. De discussies blijven levendig, de onderlinge positieve en opbouwende kritiek verstomt nooit. En er zijn verschillende mijlpalen te noemen. Zo zijn er Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek gekomen. Hiermee kreeg het vakgebied vastgestelde normen en waarden, waarin de beoefenaars zichzelf kunnen spiegelen, en werd een referentiekader geboden aan opdrachtgevers en andere gebruikers van de onderzoeksresultaten. In 2010 werd door leden en voormalige leden van het bestuur van de SBN de Bond van Nederlandse Bouwhistorici (BNB) opgericht. Deze bond heeft tot doel het opstellen en bijhouden van een kwaliteitsnorm, waaraan bouwhistorici kunnen worden getoetst.
Er is aan de Hogeschool Utrecht een nog altijd bloeiende HBO+ opleiding Bouwhistorie en Restauratie ontwikkeld. Met inzet van de SBN is een leerstoel Bouwhistorie tot stand gebracht aan de Universiteit Leiden. In 2007 verscheen de Inleiding in de bouwhistorie, het eerste handboek over het verrichten van bouwhistorisch onderzoek dat in Nederland het licht zag. Recent verscheen al weer de vierd, geheel herziene, geactualiseerde en uitgebreide druk van dit standaardwerk. Naast de regelmatig gehouden bouwhistorische platforms worden er studiedagen en een jaarlijkse donateursdag georganiseerd. De SBN werkt samen met binnen- en buitenlandse vakorganisaties op het terrein van restauratie, monumentenzorg, historische (bouw)techniek en geschiedschrijving.
De doelstellingen uit de vroege jaren negentig zijn nog altijd actueel. Het bouwhistorisch onderzoek heeft een plaats verworven in de monumentenzorg, in de restauratieketen, bij herbestemming van gebouwen en complexen, in ruimtelijke ontwikkelingen, en dergelijke. Op de terreinen van wetgeving en overheidsbeleid is echter nog veel te winnen. Het discours tussen bouwhistorici onderling en met de wereld om ons heen blijft levendig en noodzakelijk. De bouwhistorie en de SBN móeten zich roeren.
